کاتتریسم قلبی روشی تهاجمی، اما کم‌خطر برای تشخیص و درمان برخی از مشکلات قلبی – عروقی است. در این روش کاتتر از طریق یک سوراخ یا بریدگی کوچک وارد رگی در ران، دست یا گردن میشود. با کمک کاتتریسم قلبی میتوان آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی را انجام داد. کاتتریسم علاوه‌بر آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی، کاربردهای دیگری نیز دارد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: بررسی کارکرد عضلات قلب، اندازه‌گیری فشارخون داخل قلب، بررسی میزان اکسیژن خون، سونوگرافی داخل عروقی (IVUS) و … . کاتتریسم قلب عموماً ایمن است، اما خطرات احتمالی مانند خونریزی، عفونت و درد در محل ورود کاتتر، آسیب به عروق خونی، آسیب به کلیه (به‌خاطر رنگ حاجب) و … نیز وجود دارد که بهتر است قبل از اقدام برای کاتتریسم، درباره مزایا و عوارض آن با پزشک خود گفت‌وگو کنید.
کاتتریسم قلبی چیست؟
در کاتتریسم قلبی لوله‌ای باریک و انعطاف‌پذیر به نام کاتتر از طریق رگی در ران، بازو یا گردن به‌سمت قلب هدایت میشود. این رگ، یکی از عروق بزرگی است که وظیفه اکسیژن‌رسانی به قلب را دارد. کاتتر ممکن است به‌سمت راست قلب یا سمت چپ آن هدایت شود. سپس آنژیوگرافی انجام خواهد شد و در صورت نیاز پس از آنژیوگرافی، آنژیوپلاستی یا درمان‌های دیگر انجام میشود.
آنژیوگرافی چیست؟
ممکن است بعد از مراجعه به پزشک به‌دلیل علائم ناشی از مشکلات قلبی – عروقی یا بعد از انجام تست‌ها و آزمایش‌های تشخیصی دیگر، پزشک برای شما آنژیوگرافی را تجویز کند. آنژیوگرافی صرفاً یک روش تشخیصی است. پس از ورود کاتتر، رنگ حاجب به داخل رگ تزریق شده و با کمک اشعه ایکس تصاویر دقیقی از عروق کرونری (عروقی که وظیفه اکسیژن‌رسانی به قلب را دارند) فراهم میشود. این تصاویر برای تشخیص انسداد یا تنگی عروق مورداستفاده قرار می‌گیرد. در این مرحله ممکن است سه حالت رخ دهد:
- انسدادی دیده نشود.
- انسداد و تنگی خفیفی دیده شود.
- انسداد و تنگی شدیدی دیده شود.
در حالت اول پزشک از دارو برای درمان استفاده خواهد کرد. در حالت دوم ممکن است آنژیوپلاستی انجام شود و در حالت سوم ممکن است فرد نیازمند انجام عمل قلب باز باشد.
آنژیوپلاستی چیست؟
پس از تشخیص پزشک مبنی بر انجام آنژیوپلاستی، بعد از ورود کاتتر بالنی موقتاً داخل رگ قرار داده میشود تا تنگی یا انسداد برطرف گردد. پس از آن بالن را خارج کرده و فنر را داخل رگ قرار می‌دهد (استنت‌گذاری).
کاربردهای کاتتریسم قلبی
در زیر به برخی از کاربردهای کاتتریسم اشاره شده است:
- بررسی کارکرد عضلات قلب
- استنت‌گذاری در صورت تشخیص انسداد (آنژیوپلاستی)
- بررسی و درمان بیماری‌های قلبی – عروقی: برخی از این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
- بیماری عروق کرونر
- مشکلات دریچه‌های قلب
- تصلب شرایین (آترواسکلروز)
- مشکلات قلبی مادرزادی (CHD)
- بیماری دریچه آئورت
- عفونت قلبی یا تومور
- بیماری عروق کوچک (میکروواسکولار)
- نمونه‌برداری از بافت قلب
- اندازه‌گیری فشارخون داخل قلب
- آنژیوگرافی
- سونوگرافی داخل عروقی (IVUS)
- تعویض دریچه قلب
- بررسی میزان اکسیژن خون
- درمان آریتمی قلب
- انجام جراحی‌های مینور
کاتتریسم قلبی در چه مواردی تجویز میشود؟
درصورتیکه علائمی در فرد وجود داشته و نشانه مشکل قلبی – عروقی باشد، یا بعد از گرفتن نوار قلب و تست‌های دیگر پزشک احتمال دهد که مشکلی وجود دارد، کاتتریسم قلب تجویز خواهد شد. علائمی که ممکن است باعث مراجعه فرد به پزشک شود، به شرح زیر است:
- احساس سوزش و درد شدید قفسه سینه
- تنگی نفس
- ورم و/یا درد پاها
- احساس درد در فک، گردن یا بازو
- آسیب‌دیدگی قفسه سینه
- احساس سنگینی قفسه سینه (آنژین)
- ضربان قلب نامنظم
- سرگیجه
- ضعف و بی‌حالی
- حالت تهوع
- مشکلات خواب
- سکته قلبی
آمادگی‌های لازم برای کاتتریسم قلبی
کاتتریسم قلب معمولاً به‌صورت اورژانسی انجام میشود. پزشک و تیم درمان و مراقبت به شما توصیه‌های کلی را ارائه خواهند کرد و به شما خواهند گفت که ۲۴ ساعت قبل از عمل چه چیزهایی میتوانید بخورید. برخی از دستورالعمل‌ها و آمادگی‌های لازم قبل از کاتتریسم قلبی عبارت‌اند از:
- ناشتا بودن: ۸ ساعت قبل از این عمل ناشتا باشید (مصرف آب و چای تا ۲ ساعت قبل از این عمل مانعی ندارد).
- دوش‌گرفتن: قسمتی که کاتتر وارد میشود باید تمیز و موهای زائد آن اصلاح شده باشد.
- قطع مصرف برخی داروها: ۸ ساعت قبل از کاتتریسم قلبی، داروهایی مانند وارفارین و کومادین را مصرف نکنید. در صورت مصرف داروهای ضدانعقادی یا داشتن مشکلات انعقادی خون به پزشک خود اطلاع دهید.
- آماده‌کردن موارد لازم: سؤالاتی که از پزشکتان دارید را آماده کنید. این سؤالات شامل خطرات و عوارض این روش، محل انجام آن و … میباشد. داروهایی که مصرف میکنید را به همراه داشته باشید و از پزشک خود درباره مصرف داروهایتان قبل از کاتتریسم قلب سؤال کنید. بهتر است وسایل لازم برای بستری‌شدن (مسواک، خمیردندان و …) را نیز به همراه داشته باشید، اگرچه ممکن است این وسایل به شما داده شود و در بسیاری از موارد نیز نیازی به بستری‌شدن وجود ندارد. درصورت استفاده از سمعک و/یا عینک آن را به همراه داشته باشید. کتابی به همراه داشته باشید تا در صورت تأخیر در عمل سرگرمتان کند. حتما از فردی بخواهید همراهتان باشد.
- انجام آزمایش‌ها: آزمایش‌ها (مانند نوار قلب، آزمایش سرعت انعقاد خون و …) و معاینات لازم قبل از کاتتریسم قلب را انجام دهید.
- گفت‌وگوکردن با پزشک: درصورتیکه به رنگ حاجب، بتادین، داروی خاص، لاتکس و … حساسیت دارید، به پزشک خود اطلاع دهید. با پزشک درباره مزایا و خطرات کاتتریسم قلبی گفت‌وگو کنید. درصورتیکه باردار یا مشکوک به آن هستید یا دیابت و یا مشکلات کلیوی دارید به پزشک خود اطلاع دهید.
- امضاکردن فرم رضایت‌نامه
بسته به شرایط و وضعیت شما ممکن است پزشک توصیه‌های دیگری نیز برای شما داشته باشد.
نحوه انجام کاتتریسم قلبی
مرحله ۱: کاتتریسم قلبی در بیمارستان یا کلینیک انجام میشود. در بیمارستان شما را به بخش آزمایشگاه کاتتریسم (کت‌لب) می‌برند. پس از انجام اقدامات اولیه از شما می‌خواهند که گان بپوشید و مثانه خود را خالی کنید. پرستار لوله‌ای برای تزریق داروی آرام‌بخش داخل رگ شما قرار می‌دهد، زیرا کاتتریسم قلبی با بیحسی موضعی انجام میشود و به‌منظور آرام بودن و صحبت‌نکردن حین انجام کاتتریسم قلبی، به شما داروی آرام‌بخش تزریق میشود. روی تخت در حالت طاق‌باز دراز می‌کشید. الکترودهایی روی پوست سینه شما چسبانده میشوند که برای بررسی فعالیت الکتریکی قلب به مانیتور ECG متصل هستند. چندین مانیتور برای کنترل وضعیت و علائم حیاتی (ضربان قلب، فشارخون، تنفس و میزان اکسیژن خون) شما و نمایش مسیر عبور کاتتر وجود دارد.
مرحله ۲: پزشک محل ورود کاتتر (دست، ران و گردن) را بررسی می‌کند. سپس پرستار پس از ضدعفونی‌کردن این قسمت، داروی بیحسی موضعی را تزریق می‌کند و پس از اینکه دارو اثر کرد، غلافی (شیث) را وارد پوست می‌کند که کاتتر از طریق آن وارد رگ خواهد شد؛ کمی فشار احساس خواهید کرد، اما درصورتیکه درد داشتید به پزشک خود اطلاع دهید. گاهی اوقات ممکن است پزشک برای دسترسی به رگ و قراردادن غلاف برش کوچکی در پوست ایجاد کند و گاهی اوقات نیز این کار را از طریق یک سوراخ انجام خواهد داد. پزشک کاتتر را وارد رگ کرده و آن را به‌سمت قلب هدایت می‌کند و از شما می‌خواهد که سرفه کنید، نفس خود را حبس کنید یا سرتان را کمی حرکت دهید تا تصاویر در مانیتور واضح‌تر دیده شوند. خودتان هم میتوانید این تصاویر را ببینید.
پس از اینکه کاتتر در جای خود قرار گرفت، پزشک رنگ حاجب را تزریق خواهد کرد که ممکن است باعث بروز احساساتی در شما شود که عبارت‌اند از:
- احساس گرما
- احساس مزه شور یا طعم فلزی در دهان
- حالت تهوع
- سردرد جزئی
این علائم بعد از چند لحظه برطرف خواهند شد؛ درصورتیکه علائم زیر را داشتید به پزشک خود اطلاع دهید:
- تنگی نفس
- گرفتگی گلو
- تعریق
- بیحسی
- تهوع و استفراغ
- لرز
- خارش
مرحله ۳: پس از تزریق رنگ حاجب، تصاویر اشعه ایکس از قلب و عروق گرفته میشود. حین گرفتن تصاویر باید نفس خود را حبس کرده و ساکن بمانید. بعد از اینکه تصاویر تهیه شد، پزشک با شما صحبت و گزینه‌های موجود را به شما میگوید. این گزینه‌ها شامل درمان، تغییر داروهای مصرفی، جراحی یا کاتتریسم اینترونشنال میباشد. درصورتیکه نیاز به کاتتریسم اینترونشنال وجود داشته باشد، در همان اتاق این کار انجام خواهد شد. مداخله عروق کرونر از راه پوست (PCI)، آنژیوپلاستی (قراردادن بالن و استنت‌گذاری)، گشاد کردن دریچه‌های مسدود قلب (ولووپلاستی) و … با کمک این روش انجام میشود.
مرحله ۴: پزشک غلاف را خارج کرده و جای آن را با فشار دست یا چسب، بخیه و گیره می‌بندد. اگر با فشار دست این کار انجام شود پس از تشکیل لخته و بسته‌شدن محل ورود کاتتر، باندی محکم دور آن بسته میشود که کم‌کم شل شده و قبل از ترخیص باز خواهد شد. در صورت بخیه‌زدن هم روی آن پانسمان میشود. فرایند کاتتریسم حدود ۱ ساعت طول می‌کشد، اما این زمان بسته به مشکل شما متغیر میباشد.
مراقبت‌های بعد از کاتتریسم قلبی
بعد از انجام کاتتریسم به بخش ریکاوری منتقل می‌شوید؛ در این بخش علائم حیاتی شما و خونریزی محل کنترل میشود. درصورتیکه درد قفسه سینه، احساس گرما، التهاب یا خونریزی داشتید، به پزشک خود اطلاع دهید. در این مدت نباید قسمتی از بدنتان که کاتتریسم از طریق آن انجام شده را حرکت دهید. اگر کاتتریسم از طریق ران انجام شده باشد نباید راه بروید، اما اگر از طریق دست انجام شده باشد میتوانید با اجازه پزشک راه بروید و توجه داشته باشید که دستتان را حرکت ندهید. ممکن است به‌دلیل تأثیر رنگ حاجب نیاز به ادرارکردن داشته باشید که باید از لگن یا سوند استفاده کنید. بعد از انجام کاتتریسم ممکن است بستری شوید یا ۲-۸ ساعت در بیمارستان بمانید. برخی از مراقبت‌های بعد از کاتتریسم در بیمارستان عبارت‌اند از:
- داروهایی که برایتان تجویز شده است را طبق دستور پزشک مصرف کنید.
- در صورت تنگی نفس، سرگیجه یا احساس ضعف به پزشک اطلاع دهید.
- در صورت احساس درد، خیسی، داغی، گزگز یا خارش محل بخیه به پزشک اطلاع دهید.
- مایعات فراوان بنوشید تا رنگ حاجب دفع شود.
قبل از ترخیص از بیمارستان با پزشک خود ملاقات کنید و علاوه‌بر پرسیدن سؤالاتی که ممکن است داشته باشید، برای جلسه مراجعه فالوآپ نیز برنامه‌ریزی کنید.
توجه داشته باشید که بعد از کاتتریسم قلبی در منزل نیز باید برخی موارد را رعایت کنید. در زیر به برخی از آن‌ها اشاره شده است:
- تا ۴۸ ساعت رابطه جنسی نداشته باشید و رانندگی نکنید.
- تا ۲-۳ روز مایعات فراوان بنوشید.
- ۵-۷ روز با هواپیما سفر نکنید.
- کبودی و تورم جزئی محل زخم طبیعی است، اما در صورت کبودی بیش از حد یا خونریزی شدیدی که با واردکردن فشار قطع نشود، به پزشک اطلاع دهید.
- داروهایتان را طبق دستور پزشک مصرف کنید.
- در صورت مشاهده هرگونه علائم غیرعادی با اورژانس تماس بگیرید. برخی از این علائم عبارت‌اند از:
- تنگی نفس
- احساس درد قفسه سینه
- مشاهده علائم عفونت مانند: تب، لرز، ترشح از محل زخم
- خونریزی شدید و ناگهانی محل زخم
- تورم و التهاب محل زخم
خطرات کاتتریسم قلبی
با وجود اینکه کاتتریسم قلبی عموماً ایمن بوده و مزایای زیادی دارد و به‌کمک آن میتوان تصاویر دقیقی از عروق قلب به دست آورد، اما ممکن است عوارضی نیز داشته باشد. برخی از این خطرات احتمالی عبارت‌اند از:
- خونریزی، عفونت و درد در محل ورود کاتتر
- ایجاد لخته خونی و سکته مغزی یا قلبی
- آسیب به عروق خونی
- واکنش آلرژیک به رنگ حاجب
- آریتمی (ضربان قلب نامنظم)
- آسیب به کلیه
البته این خطرات نادر بوده و نباید نگران باشید.
هزینه کاتتریسم قلبی
بهتر است درباره هزینه کاتتریسم از قبل سؤال کنید؛ البته در غیر از موارد اورژانسی، میتوان کاتتریسم قلبی را به تعویق انداخت. هزینه کاتتریسم قلبی به موقعیت جغرافیایی کلینیک، مدت بستری‌شدن در بیمارستان، تعداد رگ‌هایی که درمان میشوند، بیمه فرد (اکثر بیمه‌ها آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی را پوشش می‌دهند) و برخی عوامل دیگر بستگی دارد. برای اطلاع دقیق از هزینه و کسب اطلاعات بیشتر در زمینه کاتتریسم قلبی با ما تماس بگیرید.
سؤالات متداول
مدت زمان انجام کاتتریسم قلبی چقدر میباشد؟
کاتتریسم قلبی حدود ۳۰ دقیقه الی ۱ ساعت زمان میبرد که بسته به مشکل شما متغیر میباشد.
آیا کاتتریسم قلبی درد دارد؟
کاتتریسم قلبی با بیحسی موضعی انجام میشود و درد ندارد. البته با ورود کاتتر فشاری احساس میکنید، اما اگر درد داشتید به پزشک اطلاع دهید.
تا چه زمانی بعد از کاتتریسم میتوان رژیم غذایی معمول را از سر گرفت؟
بلافاصله بعد از خروج غلاف کاتتر، میتوانید غذاهای رقیق بخورید و پس از آن نیز میتوانید رژیم غذایی معمول را داشته باشید، اما توصیه میشود رژیم غذایی خود را متعادل کرده و میوه و سبزیجاتی مانند سیب، آووکادو و … مصرف کرده و از نوشیدنیهایی مانند چای سبز استفاده کنید.
کاتتریسم قلبی با بیهوشی انجام میشود یا بیحسی؟
کاتتریسم قلبی با بیحسی موضعی انجام میشود؛ زیرا باید به هوش باشید و حین عمل از دستورات پزشک پیروی کنید.
آیا کاتتریسم قلبی نیاز به بستری‌شدن دارد؟
بسته به مشکل شما ممکن است ۲-۸ ساعت در بیمارستان بمانید یا یک شب بستری شوید.
چه زمانی میتوان پانسمان محل کاتترسیم قلبی را باز کرد؟
میتوانید ۲۴ ساعت بعد پانسمان را باز کرده و دوش بگیرید. محل زخم را میتوانید با آب و صابون بشویید، اما از دستکشیدن به آن خودداری کنید.
چه زمانی بعد از کاتتریسم قلبی میتوان حمام کرد و فعالیت عادی داشت؟
تا ۵ روز از فعالیت سنگین، ورزش و خمشدن خودداری کنید. روز بعد از کاتتریسم قلبی میتوانید فعالیت عادی داشته و دوش بگیرید.
آیا کاتتریسم باید در سالهای بعد نیز انجام شود؟
چون شریانهای کرونری هر ۴ سال یکبار دچار گرفتگی میشوند، درصورتیکه مشکل شما گرفتگی عروق بوده، نیازی نیست زودتر از این زمان این عمل را تکرار کنید. بااینحال میتوانید با اتخاذ رژیم غذایی سالم، کنترل وزن، ترک سیگار و ورزش منظم سلامت قلب و عروق خود را تضمین کنید و نیازی به این عمل نداشته باشید.
آیا سن تأثیری بر کاتتریسم دارد؟
عوارض کاتتریسم برای افراد مسن کمی بیشتر از سایر افراد است.
اگر بعد از کاتتریسم دچار احتباس ادراری شدیم، چه کنیم؟
احتباس ادراری بعد از کاتتریسم قلبی در مردان شایع است. برای رفع مشکل میتوان از کمپرس گرم روی شکم، گاز مرطوب روی شکم و … یا در نهایت سونداژ استفاده کرد.
آیا میتوان از کمپرس گرم روی محل زخم استفاده کرد؟
اگر روز بعد از کاتتریسم قلبی، درد خفیفی در محل کاتتر داشتید، میتوانید از کمپرس گرم استفاده کنید.
