پلاکتها سلول‌های کوچکی در خون هستند که وقتی رگی دچار آسیب می‌شود، بلافاصله به محل آسیب‌دیده می‌روند تا یک لخته خون موقت ایجاد کنند و مانند یک چسب زخم، جلوی خونریزی را بگیرند و فرایند ترمیم بافت را شروع کنند. بالابودن platelets در آزمایش خون، یعنی پلاکت خون بالای ۴۵۰،۰۰۰ به این معنا است که سلول‌های خونی بیش از نیاز طبیعی بدن، لخته می‌شوند. پلاکت خون بالا می‌تواند دلایل گوناگونی داشته باشد؛ از دلایل ساده‌ای مانند عفونت، التهاب یا آسیب جسمی تا موارد نادری مانند بیماری‌های مغز استخوان.
پلاکت خون بالا به چه معناست؟
تعداد نرمال پلاکت خون، بین ۱۵۰ تا ۴۵۰ هزار در یک میکرولیتر خون است، و به تعداد پلاکت بالاتر از ۴۵۰ هزار، پلاکت خون بالا یا ترومبوسیتوز گفته می‌شود؛ بااین‌حال برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که در بعضی از موارد، پلاکت خون بین ۳۲۰ تا ۴۰۰ هزار هم ممکن است نشان‌دهنده مراحل اولیه بعضی از بیماری‌ها باشد و بهتر است برای اطمینان بیشتر درباره آن با پزشک صحبت کرد تا سایر علائم هم بررسی شوند. اگر پلاکت فقط کمی بالاتر باشد (۴۵۰ هزار تا ۶۰۰ هزار)، معمولاً واکنش بدن به کاهش گلبول‌های قرمز (در اثر کم‌خونی یا جراحی) است و جای نگرانی زیادی نیست و پزشک احتمالا فقط دلایل زمینه‌ای را بررسی می‌کند؛ اما اگر تعداد پلاکتها خیلی زیاد شوند (بیش از ۷۰۰ هزار یا ۱ میلیون)، خطر لخته‌های ناخواسته بیشتر می‌شود و بررسی‌های بعدی پزشک لازم است.
جدول زیر نشان می‌دهد که هر بازه تعداد پلاکت خون، می‌تواند به چه معنا باشد و چه علل احتمالی داشته باشد.
| ۱۵۰,۰۰۰ – ۴۵۰,۰۰۰ (طبیعی) |
| وضعیت طبیعی |
| ۴۵۰,۰۰۰ – ۶۰۰,۰۰۰ |
| عفونت و التهاب، کمبود آهن، جراحی، بارداری، مشکلات طحال |
| ۶۰۰,۰۰۰ تا ۱,۰۰۰,۰۰۰ |
| التهاب مزمن، آرتریت روماتوئید، بیماری‌های کلیوی، برداشتن طحال |
| بیش از ۱,۰۰۰,۰۰۰ |
| ترومبوسیتوز اولیه (اساسی)، احتمال سرطان، بیماری‌های مغز استخوان |
اطلاعات جدول، حدودی هستند و برای تشخیص دقیق علت پلاکت خون بالا، باید به پزشک مراجعه کنید.
آیا باید نگران باشم؟
پلاکت خون بالا در اکثر موارد نشانه مشکل جدی نیست و ممکن است به دلیل عفونت، التهاب، آسیب جسمی یا جراحی اخیر ایجاد شده باشد که موقت هستند و به‌راحتی درمان می‌شوند؛ اما اگر تعداد پلاکتها به طور قابل‌توجهی زیاد هستند (مثلاً بالای ۷۰۰ هزار) یا با علائم دیگری مثل درد قفسه سینه، سردرد شدید، سرگیجه یا کبودی بی‌دلیل همراه است، تعلل نکنید و حتماً به پزشک مراجعه کنید. باوجود این علائم، احتمال ایجاد لخته‌های بی‌دلیل بیشتر می‌شود و ممکن است نیاز باشد علل جدی‌تری مثل مشکلات مغز استخوان یا اختلالات خونی بررسی شوند.
علت بالابودن پلاکت خون من چیست؟
پلاکت خون بالا دو نوع دارد؛ ترومبوسیتوز اولیه (اساسی) و ترومبوسیتوز ثانویه. زمانی که بدن در واکنش به یک مشکل یا بیماری دیگر، شروع به تولید پلاکت‌های خون بیشتر کند، به آن ترومبوسیتوز ثانویه می‌گوییم؛ اما اگر بدن به دلیل وجود یک اختلال در مغز استخوان، شروع به تولید پلاکت خون بیشتر کند، ترومبوسیتوز اولیه یا اساسی رخ داده است. هرکدام از این دو نوع، علت‌های گوناگونی دارند که در جدول زیر با اصلی‌ترین و شایع‌ترین علل آنها آشنا می‌شویم.
| ترومبوسیتوز ثانویه (شایع‌ترین علل) |
| عفونت یا التهاب |
| کم‌خونی ناشی از کمبود آهن |
| آسیب فیزیکی و جراحی |
| ترومبوسیتوز اولیه (موارد نادر) |
| بیماری‌های خون و مغز استخوان |
ترومبوسیتوز ثانویه (شایع‌ترین علل)
ترومبوسیتوز ثانویه یعنی بالارفتن پلاکت خون به دلیل وجود یک مشکل یا بیماری دیگر در بدن، مثل عفونت، التهاب، یا ازدست‌دادن خون در اثر جراحی یا آسیب جسمانی. معمولاً تعداد پلاکتها در ترومبوسیتوز ثانویه می‌تواند بین ۴۵۰ هزار تا ۷۰۰ هزار در هر میکرولیتر خون باشد، اما گاهی بالاتر هم می‌رود. این نوع پلاکت خون بالا معمولاً خطر کمتری دارد و با درمان علت اصلی، تعداد پلاکتها هم به حالت طبیعی برمی‌گردند.
عفونت یا التهاب
زمانی که بدن شما درگیر هر نوع عفونت یا التهاب مانند سرماخوردگی، عفونت گوارشی یا بیماری‌های شدیدتری مثل ذات‌الریه است، سیستم ایمنی به مغزاستخوان دستور می‌دهد تا پلاکت بیشتری تولید کند؛ این پلاکتها در کنار گلبول‌های سفید، هم وظیفه دفاع از سیستم ایمنی را برعهده دارند و هم به ترمیم بافت‌ها آسیب‌دیده کمک می‌کنند. اگر بالابودن پلاکت خون شما به این دلیل باشد، موقتی است و به‌محض اینکه عفونت کاهش پیدا کند، مغزاستخوان هم تولید پلاکت‌های جدید را متوقف می‌کند.
چه علائمی دارد؟
علائم اصلی ناشی از خود عفونت یا التهاب است، مانند تب، ضعف و خستگی، و گاهی درد یا تورم در محل آسیب. در این مورد، پلاکت خون بالا علائمی مختص به خود ندارد، اما در برخی موارد نادر ممکن است لخته‌های خونی کوچک تشکیل شوند.
چگونه درمان می‌شود؟
اگر علت بالابودن پلاکت خون شما عفونت یا التهاب باشد، پزشک می‌کوشد تا بیماری اصلی را درمان می‌کند. این درمان ممکن است شامل آنتی‌بیوتیک‌ها برای عفونت باکتریایی یا داروهای ضدالتهابی باشد. بهبودی در این موارد معمولاً در کوتاه‌مدت و بدون عارضه صورت می‌گیرد و نیازی به پیگیری‌های درمانی بلندمدت نیست. عمر پلاکتها بین ۷ تا ۱۰ روز است و معمولا چند هفته بعد از شروع درمان طول می‌کشد تا سطح پلاکت به طور کامل به حالت نرمال برگردد.
اگر درمان نشود؟
اقدام فوری برای درمان عفونت یا التهاب بسیار مهم است؛ بی‌توجهی به این موضوع ممکن است باعث تشدید بیماری و حتی گسترش التهاب به سایر بخش‌های بدن شود و در نتیحه، پلاکت خون هم بالاتر برود. در چنین شرایطی خطر تشکیل لخته‌های خونی بخش‌های مختلف بدن بالا می‌رود و احتمال عوارضی مانند سکته مغزی یا سکته قلبی را هم افزایش می‌دهد.
کمبود آهن
وقتی فرد دچار کم‌خونی ناشی از کمبود آهن می‌شود، بدن به‌اندازه کافی گلبول‌های قرمز تولید نمی‌کند، زیرا آهن کافی در اختیار ندارد. خونریزی می‌تواند مشکل کم‌خونی فرد را تشدید کند، به همین دلیل بدن برای اینکه برای هر نوع خونریزی احتمالی، خود را آماده کند به مغز استخوان دستور می‌دهد تا پلاکت‌های بیشتری تولید کند. در بعضی موارد، پلاکتها فقط کمی بالا می‌روند، اما در بعضی مواقع کم‌خونی بسیار شدید است و تعداد پلاکتها ممکن است حتی دو یا سه برابر بیشتر از حالت طبیعی شوند.
چه علائمی دارد؟
پلاکت خون بالا به دلیل کمبود آهن علائم مشخصی ندارد؛ اما علائم کم‌خونی معمولاً شامل موارد زیر می‌شوند.
- خستگی و ضعف شدید
- رنگ‌پریدگی یا زردی پوست
- سردرد و سرگیجه
- کاهش تمرکز
- تپش قلب سریع یا غیرمنظم
- تنگی نفس
چگونه درمان می‌شود؟
معمولا با درمان کم‌خونی، مشکل پلاکت خون بالا هم اگر به این علت باشد، برطرف می‌شود. کمبود آهن بسته به اینکه چه شدتی دارد، با مصرف مکمل‌های آهن، داشتن رژیم غذایی مناسب، و در برخی موارد تزریق آهن توسط پزشک برطرف می‌شود. به طور معمول چند هفته تا چند ماه بعد از شروع درمان، سطح گلبول‌های قرمز بدن بالا می‌رود و پلاکت‌های کمتری تولید می‌شوند. بسته به میزان کم‌خونی، معمولا بعد از ۳ تا ۶ ماه مصرف مکمل‌های آهن و بهبود کم‌خونی، پلاکتها هم کاملا به حالت عادی برمی‌گردند.
اگر درمان نشود؟
بی‌توجهی به کم‌خونی می‌تواند به کم‌خونی شدید منجر شود که معمولا باعث ضعف شدید، اختلال در عملکرد اندام‌های مختلف بدن و عوارض جدی‌تری می‌شود. علاوه بر این، می‌تواند تولید پلاکت را به‌قدری در بدن زیاد کند که فرد با خطر لختهشدن خون در نواحی مختلف بدن مواجه شود که ممکن است به گرفتگی رگ قلبی، سکته مغزی یا مشکلات جدی دیگر هم منجر شود. اگر آزمایش خون شما، پلاکت خون بالا و کمبود آهن را نشان می‌دهد، حتما درمان کم‌خونی را پیگیری کنید.
آسیب جسمی یا جراحی
وقتی بدن ما دچار جراحت می‌شود، چه در اثر شکستگی و آسیب جسمانی و چه به دلیل جراحی، پلاکت‌های بیشتری تولید می‌شود تا به روند بهبود زخم و کنترل خونریزی کمک کند. در این شرایط، بالابودن پلاکت خون موقت است و با بهبود زخم‌ها، تولید پلاکتها جدید هم متوقف می‌شوند.
چه علائمی دارد؟
بالابودن پلاکت خون در این موارد علائم زیادی ندارد؛ اما اگر شدت تولید پلاکت خون به‌قدری زیاد باشد که منجر به ایجاد لخته‌های خونی شود، این لخته‌ها ممکن است در محل آسیب یا جراحی، خود را نشان دهند. در صورت وجود زخم روی پوست، ممکن است لخته‌های خونی کوچک در اطراف زخم ایجاد شوند. در بعضی از موارد هم لخته‌های خونی در رگ‌های عمقی خونی ایجاد می‌شوند که می‌توانند خطرناک باشند.
چگونه درمان می‌شود؟
اگر به‌تازگی جراحی کرده‌اید و تحت نظارت پزشک هستید، بالا رفتن پلاکت خون موقتی است و نیازی به درمان جداگانه ندارد. اگر دچار آسیب جسمانی شده‌اید و با بالا رفتن پلاکت خون مواجه شده‌اید، بهتر است روند درمان خود را زیر نظر یک پزشک بگذرانید تا از افزایش بیش از حد پلاکت خون جلوگیری شود. معمولا چند هفته بعد از بهبودی کامل، سطح پلاکت خون به حالت نرمال برمی‌گردد.
اگر درمان نشود؟
اگر افزایش پلاکت ناشی از آسیب فیزیکی یا جراحی پیگیری نشود، معمولاً پلاکت‌های بالا خودبه‌خود کاهش پیدا می‌کنند؛ اما اگر آسیب فیزیکی پیگیری نشوند یا زخم جراحی به هر دلیلی بسته نشود، می‌تواند منجر به مشکلات جدی‌تری مانند عفونت زخم، خونریزی داخلی یا عدم ترمیم مناسب بافت شود. در موارد نادر، اگر پلاکتها به‌شدت بالا بروند، ممکن است خطر لخته‌های خونی هم زیاد شوند و فرد با خطر سکته قلبی یا سکته مغزی روبه‌رو شود.
ترومبوسیتوز اولیه یا اساسی (موارد نادر)
پلاکت خون در مغز استخوان تولید می‌شود و وقتی مغز استخوان دچار ناهنجاری ژنتیکی یا اختلال عملکرد شود، پلاکت خون زیادی را تولید می‌کند. به این نوع بالابودن پلاکت خون، ترومبوسیتوز اولیه یا اساسی گفته می‌شود. ترومبوسیتوز اولیه در اثر یک اختلال نادر در مغز استخوان ایجاد می‌شود و شایع نیست، و می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما در افراد بالای ۵۰ سال بیشتر مشاهده می‌شود.
چه علائمی دارد؟
ترومبوسیتوز اولیه در بیشتر موارد می‌تواند بدون علائم باشد و به‌صورت اتفاقی، از طریق آزمایش خون مشخص شود؛ اما در بعضی از موارد هم ترومبوسیتوز اولیه با علائم زیر بروز پیدا می‌کند.
- سردرد و سرگیجه
- اختلالات بینایی (تاری دید)
- سوزن سوزن شدن یا بی‌حسی
- درد قفسه سینه یا تنگی نفس
- خونریزی غیرعادی
- بزرگی طحال
چگونه درمان می‌شود؟
ترومبوسیتوز اساسی (یا اولیه) یک بیماری مزمن است که درمان قطعی ندارد، اما می‌توان عوارض آن را تا حد زیادی تحت کنترل قرار دارد و از بروز عوارضی مانند سکته مغزی، حمله قلبی یا آمبولی ریه جلوگیری کرد. فردی که با ترومبوسیتوز اولیه زندگی می‌کنند، همیشه باید تحت نظارت منظم پزشک باشد و آزمایش‌های دوره‌ای انجام دهد، اما از این طریق می‌تواند زندگی نسبتاً طبیعی، طولانی و بدون عوارض جدی را داشته باشد.
اگر درمان نشود؟
پیگیری درمان ترومبوسیتوز اولیه بسیار حیاتی است. اگر ترومبوسیتوز اولیه درمان نشود، پلاکت‌های اضافی در خون تبدیل به لخته‌های خونی می‌شوند. این لخته‌ها می‌توانند جریان خون به اندام‌های حیاتی را مسدود کنند و باعث سکته مغزی، حمله قلبی یا آمبولی ریه شوند. گاهی اوقات هم فرد ممکن است خونریزی‌های غیرطبیعی و بی‌دلیل مثل خونریزی از بینی یا لثه‌ها را تجربه کند. همچنین در صورت عدم درمان در طولانی‌مدت، فرد ممکن است بیماری‌های خونی جدی‌تری مانند لوسمی (نوعی سرطان خون) دچار شود.
پلاکت خون بالا و سرطان
تحقیقات زیادی درباره پلاکت خون بالا و سرطان انجام شده‌اند؛ بعضی از پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ارتباطی بین تعداد پلاکت خون غیرنرمال (بیش از حد بالا یا بیش از حد پایین) با سرطان وجود دارد. مطالعات دیگری هم نشان داده‌اند که افراد با پلاکت‌های بسیار بالاتر از حد طبیعی ممکن است در مقایسه با دیگران، بیشتر در معرض خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان، مانند سرطان ریه، کولون، و تخمدان قرار بگیرند.
یکی از دلایلی که این ارتباط وجود دارد این است که پلاکتها می‌توانند به رشد و گسترش سلول‌های سرطانی کمک کنند. آنها به‌نوعی محافظت‌کننده از سلول‌های سرطانی هستند و ممکن است در فرایند متاستاز (گسترش سرطان به دیگر قسمت‌های بدن) نقش داشته باشند.
بااین‌حال بالابودن پلاکت خون به‌تنهایی و بدون اینکه فرد سایر علائم سرطان را داشته باشد، نگران‌کننده نیست و در بیشتر موارد نشانه سرطان نیست. چنان‌که بالاتر هم گفته شد، اصلی‌ترین و شایع‌ترین علل پلاکت خون بالا به عفونت و التهاب، کمبود آهن یا برخی بیماری‌های زمینه‌ای غیرخطرناک مربوط می‌شود.
اگر پلاکت خون شما بیش از حد بالاست، حتما نتیجه آزمایش خود را به پزشک نشان دهید. پزشک ممکن است با معاینه علت بالابودن پلاکت خون را تشخیص و درمان را آغاز کند. ممکن هم هست که برای بررسی دقیق علت، به آزمایش‌های بیشتری نیاز داشته باشد. پیگیری درمان پلاکت خون بالا را پشت گوش نیندازید؛ چون در بسیاری از موارد، اگر فورا به پزشک مراجعه کنید درمان آن راحت‌تر و سریع‌تر صورت می‌گیرد.
درمان فوری پلاکت خون بالا
روش پلاکت فرزیس یک درمان فوری پلاکت خون بالا است که معمولا فقط برای افرادی که تعداد پلاکت خون آنها به بالاتر از ۱ میلیون رسیده و در معرض خطر شدید لخته‌های خونی و سکته و آمبولی قرار دارند، استفاده می‌شود. در روش پلاکت فرزیس مقدار محدودی خون به‌تدریج از رگ‌های بازو گرفته می‌شود و وارد دستگاه می‌شود. بعد پلاکتها توسط دستگاه جدا می‌شوند و خون تصفیه‌شده دوباره به بدن برمی‌گردد.
روش پلاکت فرزیس با درد همراه نیست و معمولا ۱ تا ۳ ساعت طول می‌کشد و به‌صورت سرپایی انجام می‌شود و بیمار بلافاصله مرخص می‌شود؛ بااین‌حال این روش فقط برای افرادی که تعداد پلاکت‌هایشان به حد خطرناکی رسیده است و نیاز به کاهش فوری دارند، مناسب است. عوارض این روش معمولا شامل سرگیجه، افت فشارخون، حالت تهوع و احساس سوزن‌سوزن شدن می‌شود و چند ساعت تا یک روز بعد از انجام، برطرف می‌شود.
سؤالات متداول
بالابودن پلاکت خون در کودکان چقدر شایع است؟
بالابودن پلاکت خون در کودکان نسبتاً شایع است و در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما بیشتر در سنین کودکی و اوایل دوران نوزادی دیده می‌شود. افزایش پلاکت خون در کودکان معمولاً در پاسخ به عفونت‌های رایج کودکان مانند عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی، یا پس از جراحی یا آسیب‌دیدگی رخ می‌دهد.
علت بالابودن پلاکت خون در کودکان چیست؟
علت بالابودن پلاکت خون در کودکان در بیشتر موارد به عفونت یا التهاب موقت، یا در مواردی هم به کمبود آهن مربوط می‌شود؛ بنابراین به‌خودی‌خود خطرناک نیست. در موارد نادرتر، بالابودن پلاکت خون در کودکان ممکن است نشان‌دهنده مشکلات جدی‌تر باشد که نیاز به بررسی پزشک دارد.
پلاکت خون چقدر بالا باشد خطرناک است؟
تعداد طبیعی پلاکت خون، بین ۱۵۰,۰۰۰ تا ۴۵۰,۰۰۰ در هر میکرولیتر خون است و بالاتر از آن، نیاز به بررسی بیشتر دارد. اما وقتی تعداد پلاکتها از ۱ میلیون بالاتر برود، ممکن است خطر لختهشدن خون و عوارض مرتبط با آن هم بیشتر شود.
آزمایش مغز استخوان برای پلاکت بالا چگونه انجام می‌شود؟
در این آزمایش، یک سوزن کوچک به استخوان (معمولاً لگن) وارد می‌شود تا نمونه‌ای از مغز استخوان گرفته شود. این آزمایش معمولا برای بررسی مشکلات خونی و تولید غیرطبیعی سلول‌ها استفاده می‌شود.
آیا آزمایش مغز استخوان برای پلاکت بالا ضروری است؟
نه همیشه. این آزمایش معمولاً فقط زمانی انجام می‌شود که علت بالابودن پلاکت خون مشخص نیست یا پزشک مشکوک به بیماری‌های جدی‌تری مانند مشکلات مغز استخوان باشد.
